Домогт эгшиглэнт хуур

Домогт эгшиглэнт хуур

Морин хуур хэмээх гайхамшигт хөгжмийг төдийд үүссэн гэж судлаачид одоог хүртэл нотлоогүй, тэгэхлээр домоглож ярихаас аргагүй байна. Юутай ч монголчуудын амьжиргааны эх булаг болсон эрдэнэт таван мал сүргээ эрт цагт гэршүүлэн маллаж ирэхдээ, тэр дундаас морин эрдэнээ дээдлэн хүндэлдэг нь жирийн нэг хэрэг биш билээ. Энэхүү хийморлог адгуусны бүхий л шинж нь монгол хүний оюун санаанд ямар нэгэн ид шидээр дүрслэн сэтгэгдэж хүлэг сайн мориороо нэрлэсэн “морин хуур” хэмээх гайхамшигт хөгжмөө зохиосон биз. Энэ нь хамаг л сайн сайхан бүхнээ хүлэг морьтойгоо холбож домоглодгоос илэрхий.

Мөн морин хуурын өвгийг шанаган хуур гэхээс гадна баруун монголд морин хуурыг “Ихэл” ч гэж нэрлэдэг. Морин хуурын домогт монгол газар нутагт алдаршсан “Жонон хар”, “Шувуун саарал”, “Балчин хээр”, “Сулин хээр”, “Арвай хээр”, зэрэг хүлэг морьд, бурхан тэнгэр, домогт эрстэй холбож домоглосон нь нэлээд байна. Ихэл, шанага, морин хуур гэж янз бүрээр нэрлэсэн ч хуур гэсэн талаас нь домгийн агуулга нь морины тухай байгаа юм. Жишээ нь:

Морин хуурыг бүтээсэн тухай нэгэн домогт бурхан багш ээжийгээ шулмаст алдаж гунихдаа нэг хуур хийжээ. Тэр нь бүтсэнгүй. Тэгээд нэг зурхайчид очиход мод дөрвөлжлөөд могойн арьсаар гадарлаад морины сүүлээр хялгаслаад хуур хий гэжээ. Гэтэл бас л болсонгүй. Дахин зурхайчид очиход ээжийг чинь авч явсан шулмаст оч гэжээ. Шулмаст очоод хэлсэнд шар хээрийн хялгас дутаа л биз, шар харгайн харгай дутаа л биз гэжээ. Тэс ёсоор хуурынхаа хялгасанд модны давирхай түрхтэл сайхан дуу гарч тэр цагаас хуур хөгжим гарсан гэдэг.

Урьд нэг хүн алс газар явж байхдаа сайн морио үхүүлсэнд уй гашуу болж байтал морины сүүл нь салхинд хийсэхэд исгэрэх сонин дуу гарчээ. Түүнээс үндэслэн мориныхоо толгойг модоор сийлж, цавины арьсаар нь царлаад, сүүлээр нь хөвчлөөд татахад сэтгэл нь тайтгарчээ. Тэр цагаас хойш хуур үүссэн гэдэг.

Шувуун саарлын домогт Нонжгой гэдэг сайхан дуулдаг бүсгүй байжээ. Ойролцоо нууранд нь найман хун хөвддөг байж. Өдөр бүр нуурнаас ус адваг байв. Ус авахаар явж байгаад нууранд унаж өөд болжээ. Тэр үед хунгуудын нэг нь эргэлдэж байгаад явжээ. Нөгөө бүсгүйд сэтгэлтэй байсан залууг тэнд сууж байтал нөгөө хүүхний нөгцсөн газар эргэлдэж байсан хун мөн үхсэн байлаа. Үүнийг харсан залуу бодлогшрон Нонжгой хүүхний сайхан дуулдгийг нь мөнхжүүлэхийн тулд айргийнхаа хутгуурт чавхдас татан хун толгойтой хуур хийсэн гэдэг домогтой ажээ.

Өөр нэг домогт: Урьд Сүхээ гэдэг залуу ээжийнхээ хамт амьдардаг байжээ. Хонио хариулж яваад унтчихжээ. Зүүдэнд нь нэг хүүхэн сайн морины тухай ярилаа. Сэрээд харсан чинь голын эрэг дээр нэг саарал унага зогсож байсныг гэртээ авчирч өсгөөд том болгожээ. Тэгтэл тэднийд анчид ирээд бид ноёны зарлигаар бугыг амьдаар нь барихаар яваа гэжээ. Сүхээ шувуун саарлаараа бугыг амьдаар нь барьж өгсөн байна. Гэтэл анчид ноёндоо нэг хүнд их хурдан морь байна гэж хошуу өргөтөл ноён түүний морийг уралдаанд оролцохыг зарлигджээ. Уралдаанд Сүхээгийн морь ноёны морийг хол хаяж түрүүлжээ. Ноён шунахай сэтгэлдээ хөтлөгдөн морийг нь булаан авч унахад морь нь ноёныг сэгсрэн унагажээ. Ноён морийг барьж авчир гэхэд түүний шадар туслахууд харваж шархдуулсанд саарал морь удалгүй үхжээ. Уй гашуу болсон Сүхээгийн зүүдэнд нь шувуун саарал нь ирж миний сүүлний хялгас, хавиргаар минь хуур хийгээрэй гэжээ. Сүхээ ч хуур хөгжим хийж сайн морио дуурсах болсон гэдэг.

Хөхөө Намжилын домог: Эрт урьд цагт Хөхөө Намжил гэдэг их сайхан эр монголын баруун хязгаарт алба хааж байгаад жигүүрт хүлгээрээ сэтгэлт бүсгүйдээ ирж очдог байж. Гэтэл Хөхөө Намжилд өөр нэг бүсгүй бас сэтгэлтэй байжээ. Тэрээр Хөхөө Намжилын сүйт бүсгүйд атаархаж, түүнд Хөхөө Намжил өөр бүсгүйд сэтгэлтэй гэж хэлжээ. Нэг удаа адуугаа туусаар ирээд морио амраажээ. Тэгтэл муу санаат хүүхэн моринд нь ойрхон очиход “Жонон хар” морь нь эзнээ байна гэж андуурч хоёр жигүүрээ дэлгэхэд хүүхэн хоёр жигүүрийг нь тас хайчилжээ. Шидэт жигүүрээ хайчлуулсан морь удалгүй үхжээ. Хөхөө Намжил сайн морио үхсэнийг нь үзээд туйлын их гашуудаж сайн морио дурсаж явахын тулд мориныхоо толгойг модоор сийлж, түүнд урт иш хийж угт нь цар хийж, ширээр нь ширлэж, сүүлээр нь татаж, модны давирхай түрхэн дуугаргаж “Жонон хар” -ын янцгаах дуу, алхаа, гишгээг ч хүртэл хөгжимдөж оруулах болсноор монгол морин хуур үүссэн гэдэг.

Энэ мэт хуурын тухай өөр өөр хувилбар бүхий домог ар, өвөр монголд өдий төдий олон билээ. Морин хуурын домгоор Төрийн хошой шагналт, ардын жүжигчин Л.Мөрдорж “Хөхөө Намжил” хэмээх сайхан дуурь зохиосон билээ.

1950-иад оны үед Чимбан Чоймбол гэж хуурч, хуучирч, Богд хааны цамын дэглээч давжаахан биетэй нэг өвгөн байжээ. Тэрээр ер нь морин хууранд чинь морины бүхий л эрхтэн шингэсэн юм шүү дээ хэмээн мориныхоо толгойг тэнгэр өөд тэмүүлсэн мэт сийлж, ишээр нь мориныхоо нурууг, хоёр чихээр нь морины жигүүр ургуулж, царны хэлбэрийг далаар нь, царны бүрээсийг арьсаар нь бүрж хавиргаар нь нумыг хийж, сүүлээр нь хоёр чавхдасыг нь, шөрмөсөөр нь хоёр чихний оосрыг, шүдээр нь тэвхийг төлөөлүүлж хийсэн юм шиг байгаа юм гэж ярьж байжээ.

Эх сурвалж: Морин хуур эхлэн сурах бичиг 2013 он.

This Post Has 121 Comments

  2. JamesBor

    15 Jan 2021 Reply

    ed symptoms udildvit levitra canadian drugstore online

  3. JamesBor

    15 Jan 2021 Reply

    discount viagra xaewmars cheap sildenafil viagra without a doctor prescription canada

  4. JamesBor

    15 Jan 2021 Reply

    viagra canada nskglzub sildenafil buy real viagra online

  5. JamesBor

    15 Jan 2021 Reply

    online canadian drugstore ldctdshq buy generic levitra ed meds online without prescription or membership

  6. JamesBor

    15 Jan 2021 Reply

    vacuum pumps for ed otvlhzuz levitra canada viagra without a prescription

  8. JamesBor

    16 Jan 2021 Reply

    where can i buy viagra over the counter utyetbiz viagra for sale canadian pharmacy generic viagra

  25. cheap flights

    31 Jan 2021 Reply

    Thank you for the auspicious writeup. It in fact was a amusement account it.
    Look advanced to more added agreeable from you!
    However, how could we communicate?

  26. cheap flights

    31 Jan 2021 Reply

    Hi would you mind letting me know which webhost you’re utilizing?
    I’ve loaded your blog in 3 completely different browsers and
    I must say this blog loads a lot faster then most.
    Can you suggest a good web hosting provider at a honest
    price? Many thanks, I appreciate it!

  27. access

    1 Feb 2021 Reply

    Thanks again for the blog post. Thanks Again. Really Cool. Carissa Dwain Estella

  29. download

    2 Feb 2021 Reply

    Hello, I enjoy reading through your article post. I like to write a little comment to support you.| Kariotta Greggory Krasnoff

  32. tinyurl.com

    2 Feb 2021 Reply

    I am sure this post has touched all the internet visitors, its
    really really pleasant post on building up new weblog.

  33. cheap flights

    3 Feb 2021 Reply

    I’ll immediately seize your rss feed as I can not find
    your e-mail subscription hyperlink or e-newsletter service.
    Do you’ve any? Kindly permit me recognize in order that
    I may subscribe. Thanks.

  34. tinyurl.com

    3 Feb 2021 Reply

    Asking questions are in fact fastidious thing if you are
    not understanding something entirely, however this post presents
    pleasant understanding yet.

  38. Louiscroca

    4 Feb 2021 Reply

    medication for ed mens ed pills
    best non prescription ed pills

  56. OSmealge

    14 Feb 2021 Reply

    lower high blood pressure – viagra Aetz32g
    cialis food interactions
    sД±vД± viagra nedir: [url=https://www.withoutbro.com/]generic viagra canada[/url]

  66. RichardMaike

    19 Feb 2021 Reply

    cialis headaches afterwards low cost cialis
    cialis without a doctor prescription

  67. RichardMaike

    20 Feb 2021 Reply

    nose congested when taking cialis cialis free trial
    does medicaid cover cialis

  72. CBD for dogs

    22 Feb 2021 Reply

    This is really interesting, You are a very skilled blogger.

    I’ve joined your rss feed and look forward to seeking more
    of your excellent post. Also, I’ve shared your website
    in my social networks!

    My web blog; CBD for dogs

  74. buy cbd gummies

    23 Feb 2021 Reply

    I’ve been surfing online more than 3 hours today, but I never found any fascinating article like yours.

    It is lovely price enough for me. Personally, if all webmasters and bloggers made excellent content as you did, the net might be a lot more helpful than ever before.

    my site; buy cbd gummies

  76. cilt aydınlatıcı

    27 Feb 2021 Reply

    https://www.lekekremim.com/ türkiyenin en iyi
    sitelerinden biri olan cilt aydınlatıcı şampuan leke kremi
    gibi bir çok ürünü barından ve tek marka üzerinden alışveriş seçeneği sunan lekekremim.com u ziyaret etmenizi tavsiye ediyoruz

  77. en son haber antalya

    27 Feb 2021 Reply

    When someone writes an paragraph he/she keeps the idea of a
    user in his/her brain that how a user can understand it.

    Therefore that’s why this paragraph is perfect. Thanks!

  91. web hosting

    10 Mar 2021 Reply

    Thanks for finally writing about > Домогт эгшиглэнт хуур
    – Пегасус < Loved it!

  93. gamefly

    15 Mar 2021 Reply

    Does your site have a contact page? I’m having problems locating it but, I’d like to
    send you an email. I’ve got some creative
    ideas for your blog you might be interested in hearing.
    Either way, great blog and I look forward to seeing it grow over
    time. games ps4 185413490784 games ps4

  94. frauttipt

    15 Mar 2021 Reply

    [url=https://ponlinecialisk.com/]cialis online no prescription[/url]

  95. bit.ly

    15 Mar 2021 Reply

    Wow, amazing weblog format! How lengthy have you ever been blogging for?
    you made running a blog look easy. The entire glance of your site is
    magnificent, as neatly as the content material!
    ps4 games allenferguson ps4 games

  96. ps4 games

    18 Mar 2021 Reply

    With havin so much content and articles do you ever run into
    any problems of plagorism or copyright infringement? My site has
    a lot of exclusive content I’ve either authored myself or outsourced but it seems a lot of it is popping
    it up all over the web without my permission. Do you know any
    ways to help protect against content from being ripped off?
    I’d certainly appreciate it.

  98. Nyla Partington

    18 Mar 2021 Reply

    Your style is really unique in comparison to other folks I have read stuff from.

    I appreciate you for posting when you’ve got the opportunity,
    Guess I will just book mark this page.

  99. Tori Zink

    19 Mar 2021 Reply

    Touche. Solid arguments. Keep up the great effort.

  101. Gustavo Breault

    20 Mar 2021 Reply

    Hurrah, that’s what I was searching for, what a material!
    existing here at this weblog, thanks admin of this site.

  102. Kiara Didonato

    20 Mar 2021 Reply

    Good day! This is my first comment here so I just wanted to give
    a quick shout out and tell you I really enjoy reading
    your posts. Can you suggest any other blogs/websites/forums that deal with the same subjects?
    Many thanks!

  103. cbd gummies

    21 Mar 2021 Reply

    Hi there just wanted to give you a quick heads up.

    The words in your article seem to be running off the screen in Chrome.
    I’m not sure if this is a formatting issue or something to do with internet browser compatibility but
    I figured I’d post to let you know. The style and design look great though!
    Hope you get the issue resolved soon. Cheers

    Here is my blog post – cbd gummies

  105. tinyurl.com

    21 Mar 2021 Reply

    I do believe all of the ideas you have introduced for your post.
    They’re very convincing and will certainly work. Nonetheless,
    the posts are too short for novices. May you please prolong
    them a bit from next time? Thank you for the post.

  106. Vance Feltmann

    21 Mar 2021 Reply

    Hi, after reading this awesome piece of writing i am as
    well glad to share my experience here with colleagues.

  107. markets.financialcontent.com

    22 Mar 2021 Reply

    Hi my friend! I want to say that this post is awesome,
    nice written and include approximately all
    important infos. I’d like to see extra posts like this
    .

  108. web hosting

    22 Mar 2021 Reply

    What’s up, yup this article is really good and
    I have learned lot of things from it on the topic of blogging.
    thanks.

  109. tinyurl.com

    23 Mar 2021 Reply

    I’m amazed, I must say. Seldom do I encounter a blog that’s
    equally educative and interesting, and without a doubt, you have hit the
    nail on the head. The issue is something that not enough men and women are speaking intelligently about.
    I’m very happy I stumbled across this in my search for something regarding this.

  110. grilledchickenbreast.wikidot.com

    23 Mar 2021 Reply

    Thanks on your marvelous posting! I quite enjoyed reading it,
    you may be a great author.I will always bookmark your blog and will often come back in the foreseeable future.
    I want to encourage one to continue your great posts, have a nice
    morning!

  111. grill definition

    23 Mar 2021 Reply

    Hi there, You have done a fantastic job.
    I’ll certainly digg it and personally recommend to my friends.
    I am confident they’ll be benefited from this site.

  113. Brfgnage

    25 Mar 2021 Reply

    [url=https://ljcialishe.com/]best online pharmacy for cialis[/url] [url=https://cialisvja.com/]cialis 20 milligram[/url] [url=https://viagraonlinejc.com/]mixing cialis and viagra[/url] [url=https://viagratx.com/]viagra stories[/url] [url=https://buycialisxz.com/]cialis alternative over the counter[/url]

  114. Bettyann Bross

    26 Mar 2021 Reply

    Incredible points. Sound arguments. Keep up the great spirit.

  118. Amyeluse

    2 Apr 2021 Reply

    [url=http://viagraoff.com/]sildenafil from india[/url]

  119. Lisaeluse

    3 Apr 2021 Reply

    [url=https://usopharmacy.com/]medical mall pharmacy[/url]

  120. Kiaeluse

    4 Apr 2021 Reply

    [url=http://viagraced.com/]viagra in mexico over the counter[/url]

  121. Carleluse

    12 Apr 2021 Reply

    [url=http://buyppills.com/]strattera 60 mg[/url] [url=http://atviagra.com/]generic viagra soft tabs 50mg[/url] [url=http://viagrawrp.com/]buy online sildenafil[/url] [url=http://asmpharmacy.com/]canadian pharmacy 365[/url] [url=http://viagrarb.com/]cheap viagra in usa[/url]

Leave a Reply

×
×

Cart