Морин хуурыг анх эртний Хүн улсад үүссэн гэдэг. Шанаган цартай “Пи-па” гэдэг нэртэйгээр морин хуурыг анх нэрлэж байжээ. Тэгэхэд гарьд, хун, матар, луу зэрэг амьтны толгойны дүрстэй байжээ. Сүүлд энэ зэмсэг морины толгойтой болж “Морин хуур” хэмээн нэрлэгдэх болжээ. Морин хуур үеэс үед уламжлагдан ардын урт, богино дуу, уухай татлагыг хөгжимдөхөд зохицож иржээ.

Монгол айл өрх бүр гэртээ морин хууртай байхыг эрхэмлэнэ. Айл бүр хуураа хадаг самбайгаар гоёод хүндэтгэн гал голомт руугаа харуулан байрлуулдаг. Морин хуурыг зүүн хойт зүг рүү харуулж тавихыг цээрлэнэ. Морин хууртай айлд орсон эр хүн хэн боловч хуур татаж чадах, чадахгүй тэр айлын хуурт хүрч дуугаргадаг заншилтай. Энэ нь гийчний ажил үйлс бүтээмжтэй байхын бэлгэдэл юм. Морин хуур бол амгалан тайван, хөгжил цэнгэлийн бэлгэдэл юм.

Морин хуурыг “даагаан нэмнэ” гэсэн үгтэй хөг аяар хөглөж, мөн татаж сурах хүн энэ үгийг дарж эхэлдэг ёстой байв. “Жонон харын” аяыг хуурчийн “татлагын ая” гэх бөгөөд морин хуур дарж сурах хүн хуур татдаг хүнээр заалган эхлээд аяыг нь татдаг, өөрөөр хэлбэл жороо морины явдлыг татаж байж сурна.

Морин хуурыг найрт залаад эргүүлж өгөхдөө “хуур дууны манлай” учир мялааж хадаг уяж эргүүлж өгдөг ёстой.

Монгол хүний аж амьдралд өдөр тутам урам зориг хайрладаг учир морин хууртай гэрийг “бүрэн гэр” морин хуургүй гэрийг “бэлэвсэн гэр” гэдэг ёсон байжээ.

Эх сурвалж: Монгол ёс заншил, утга бэлгэдэл, хорио цээр, 2015